Cele Funduszy Strukturalnych

Istotą pomocy publicznej jest wspieranie ze środków publicznych określonych przedsiębiorstw, sektorów gospodarki lub regionów. Pomoc publiczna stanowi w Unii Europejskiej istotny element całej polityki konkurencji. Zasada wolnej konkurencji jest nadrzędnym wyznacznikiem polityki pomocowej realizowanej przez Unię Europejską. Ta zasada dominuje zarówno w przypadku pomocy wewnątrz kraju, jak i programów o znaczeniu ogólnoeuropejskim.

Pomoc publiczna udzielana przez państwa członkowskie musi pozostawać w zgodzie z czterema zasadami[1]:

• przejrzystości (łatwość skontrolowania i oszacowania wysokości pomocy),
• subsydiarności (rozwiązywanie problemów przez organy wspólnotowe dopiero w razie bezskuteczności działania organów państw członkowskich),
• spójności (dążenie do wyrównywania poziomu życia pomiędzy krajami Unii Europejskiej i regionami Europy),
• proporcjonalności (dostosowanie wielkości i zakresu pomocy do rangi problemu).

Formami pomocy publicznej są[2]:

• dotacje pieniężne lub rzeczowe – bezpośrednie wydatki z budżetu państwa, władz regionalnych lub lokalnych,
• preferencje kredytowe,
• gwarancje kredytowe,
• preferencje podatkowe,
• zakupy akcji firmy z funduszy państwowych,
• sprzedaż towarów poniżej ceny rynkowej jako pomoc dla odbiorcy,
• finansowanie przez państwo usług związanych z kontraktem.

Pomoc publiczna zaoferowana w Polsce ze środków UE kieruje się tymi samymi zasadami. Warto nadmienić, że jest ona skierowana głownie do małych i średnich przedsiębiorstw jako grupy firm, która ma największy wpływ na tempo wzrostu gospodarczego. Filozofia programów pomocowych w okresie przedakcesyjnym oraz pierwszym okresie po akcesji narodziła się w momencie przyjmowania nowych państw do Unii Europejskiej w celu wyrównania szans nowych członków w zakresie sprostania wolnej konkurencji.

Programy pomocowe funkcjonujące w Polsce koncentrują się na kilku zasadniczych celach, z których najważniejsze to[3]:

• finansowanie małych i średnich przedsiębiorstw,
• finansowanie rolnictwa,
• finansowanie infrastruktury komunalnej i transportowej.

Warto podkreślić, że część środków finansowych wydatkowana na te programy pochodzi z Unii Europejskiej, a część z budżetu państwa. Szczególnie pomoc dla dużych przedsiębiorstw musi być uwarunkowana specjalnymi ograniczeniami, które w praktyce zawężają się do wymagań dotyczących utrzymania zatrudnienia na odpowiednim poziomie, odpowiednich nakładów inwestycyjnych oraz ingerencji w środowisko naturalne.

Podstawowym i generalnym celem polityki strukturalnej Unii jest zapewnienie harmonijnego i wszechstronnego rozwoju całej Unii oraz zwiększenie stopnia jedności i spójności gospodarczej i społecznej wszystkich państw członkowskich. Zamierzenie i potrzeba prowadzenia takiej polityki na szczeblu Unii są konsekwencją dużego rozwarstwienia oraz zróżnicowania stopnia rozwoju społecznego i gospodarczego poszczególnych państw członkowskich, a także występowania jeszcze większych dysproporcji pomiędzy regionami tych państw. Dysproporcje te mają często charakter strukturalny, wynikający głównie z peryferyjnego położenia regionu, trudnych i niesprzyjających warunków klimatycznych i geologicznych, niekorzystnej struktury gospodarki, zwłaszcza braku proporcji pomiędzy dominującą gospodarką rolną i marginalnym przemysłem, niedostatecznej i słabo rozwiniętej infrastruktury, a także niskiego poziomu szkolnictwa i kwalifikacji zawodowych ludności.

Podstawą prawną polityki strukturalnej Unii Europejskiej są zapisy zawarte w Traktacie o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej, zakładające między innymi wzmocnienie spójności ekonomicznej i społecznej w ramach tej organizacji[4].

Ma to sprzyjać (i sprzyja) osiągnięciu podstawowych celów jej działania, a mianowicie[5]:

• harmonijnemu i zrównoważonemu rozwojowi działalności gospodarczej,
• wysokiemu poziomowi zatrudnienia i ochrony socjalnej,
• równości szans poszczególnych państw i regionów,
• zrównoważonemu i bezinflacyjnemu wzrostowi gospodarczemu,
• wysokiemu poziomowi konkurencyjności gospodarczych,
• wysokiemu poziomowi i jakości środowiska naturalnego,
• szybkiemu podnoszeniu poziomu życia,
• gospodarczej i społecznej spójności i solidarności między państwami członkowskimi.

Polityka regionalna Unii Europejskiej nie ma charakteru stałego. Jej zmiana uzależniona jest od stopnia rozwoju gospodarczego poszczególnych państw i regionów, między którymi w ostatnich latach występują ogromne, często rażące różnice. Przykładowo można podać, że w Londynie PKB1 na głowę jednego mieszkańca wynosi 260% średniej europejskiej, we francuskim regionie Reunion – 50%, a w województwie lubelskim – zaledwie 30%. Ogólnie rzecz biorąc, dążnością Unii Europejskiej jest ograniczenie i zniwelowanie tych jakże drastycznych różnic.

Polityka UE wyróżnia trzy zasadnicze cele wykorzystania funduszy strukturalnych. Są one następujące[6]:

• Cel 1 – promowanie rozwoju i dostosowań strukturalnych w regionach słabiej rozwiniętych;
• Cel 2 – wspieranie gospodarczej i społecznej konwersji obszarów stojących w obliczu problemów strukturalnych;
• Cel 3 – wspieranie adaptacji i modernizacji polityk oraz systemów kształcenia, szkolenia i zatrudnienia.

Dwa pierwsze cele zostały ograniczone do określonych obszarów geograficznych. Cel 3 ma charakter horyzontalny, co oznacza, że przeznaczone na niego środki wspierają działanie na całym terytorium Unii Europejskiej, oprócz obszarów objętych Celem 1. Istota Celu 3 polega jednakże na tym, że stanowi on ramy odniesienia dla polityk i wszelkich działań służących promowaniu zasobów ludzkich, zwłaszcza zatrudnienia na terenie kraju należącego do Unii. Wyodrębnienie tych celów ma istotne znaczenie praktyczne, gdyż przynależność do określonego celu gwarantuje ilość środków przeznaczonych na realizację działań strukturalnych w poszczególnych regionach[7].

Regiony objęte Celem 1, w których restrukturyzacja wymaga największych nakładów finansowych, mają otrzymać znacznie wyższe kwoty środków strukturalnych niż regiony objęte pozostałymi celami priorytetowymi. Oprócz tego te obszary jako jedyne w Unii Europejskiej otrzymują wsparcie ze wszystkich czterech funduszy strukturalnych.[8]

—

[1] M. Janus-Hibner, R. Pastusiak, Programy pomocowe…, op. cit., s. 9.

[2] M. Janus-Hibner, R. Pastusiak, Programy pomocowe…, op. cit., s. 9.

[3] Ibidem, s. 10.

[4] Zob. A. Filipek, Fundusze Unii Europejskiej, Placet, Warszawa 2009, s. 46.

[5] J. Uryga, W. Magielski, I. Bienias, Środki unijne – Klasyfikacja, funkcjonowanie, ewidencja i rozliczanie, ODDK, Gdańsk 2007, s. 8-9.

[6] J. Domańska, Przewodnik po funduszach…, op. cit., s. 5.

[7] J. Uryga, W. Magielski, I. Bienias, Środki unijne…, op. cit., s. 9.

[8] Ibidem, s. 10.