Pojęcie, znaczenie i rodzaje akcji

Akcja to papier wartościowy, który emitowany przez spółkę akcyjną jako dokument, stwierdza ułamkową własność kapitału akcyjnego oraz ogół praw i obowiązków przynależnych akcjonariuszowi, czyli osobie nabywającej akcje.

W powyższym znaczeniu, akcja stanowi formę finansowania działalności gospodarczej przedsiębiorstw z jednej strony, a z drugiej formę inwestowania własnych oszczędności w aktywny sposób. Efekty tych inwestycji w dużej mierze uzależnione są od wyników finansowych spółki emitującej akcje, dlatego obejmowanie tego rodzaju papierów wartościowych uważane jest za jedną z najbardziej ryzykow­nych form lokaty kapitału, obok prowadzenia własnej działalności gospodarczej. Jednakże należy dodać, ze właśnie ta forma inwestycji może przynieść najbardziej spektakular­ne rezultaty.

Emitent nie jest zobowiązany do zachowania jakiejś szczególnej formy zewnętrznej dokumentu akcji, jednak w interesie własnym spółki leży aby powyższy dokument był wydrukowany i wydany przez specjalistyczną drukarnię pa­pierów wartościowych. Uniemożliwia to podrabianie, a co za tym idzie wprowadzenie do obiegu sfałszowanych doku­mentów obniżających wartość rynkową oryginalnych akcji.

Tradycyjny dokument akcji składa się z trzech części pła­szcza akcyjnego, kuponów dywidendowych oraz talonu. Płaszcz akcji to właściwy papier wartościowy, który zawiera określone przez Kodeks Handlowy informacje dotyczące emisji i emitenta. Są to:

• nazwa oraz siedziba spółki (emitenta akcji),
• sąd w którym spółka jest zarejestrowana i numer rejestru,
• data rejestracji spółki i data emisji akcji,
• wartość nominalna, liczba, seria, rodzaj danej akcji i jej szczególne uprawnienia,
• przy akcjach imiennych wysokość dokonanej wpłaty,
• wyszczególnienie ograniczeń przenoszenia własności akcji,
• przepisy statutu o związanych z akcją obowiązkach do świadczeń na rzecz spółki,
• opatrzenie dokumentu pieczęcią spółki oraz podpisem zarządu (podpis może być przeniesiony mechanicznie).

Do płaszcza akcji dołączone są kupony dywidendowe, które stanowią podstawę uzyskania dywidendy za roczne okresy obrachunkowe oraz talon dający prawo do otrzymania nowych kuponów z chwilą ich wyczerpania.

Brak któregokolwiek z wyżej wymienionych elementów nie powoduje nieważności dokumentu akcji, a jedynie stwa­rza możliwość roszczenia do spółki o wydanie dokumentu zgodnego z treścią ustaloną przez przepisy Kodeksu Hand­lowego.

Omówiony powyżej tradycyjny dokument akcji jest po­woli wypierany przez zapis dokonywany w pamięci komputera. Proces ten nosi nazwę dematerializacji papierów wartościowych. Ma na celu ułatwienie oraz zabezpieczenie obrotu i przechowywania a także obniżenie kosztów emisyj­nych.

Polski Kodeks Handlowy rozróżnia dwa rodzaje akcji: na okaziciela oraz imienne. Akcje imienne musza zawierać na dokumencie akcji nazwisko akcjonariusza, oraz pociągają za sobą obowiązek dokonania wpisu w księdze akcyjnej, a akcje na okaziciela są z tego obowiązku zwolnione.

Statut spółki określa rodzaj emitowanych akcji oraz ilość zarówno jednych jak i drugich (jeżeli występują równolegle). Akcje na okaziciela uprawniają do realizacji praw z nich wy­nikających każdorazowego posiadacza, w przeciwieństwie do akcji imiennych, które uprawniają tylko jedną, konkretną osobę. Zbycie akcji na okaziciela nie wymaga żadnych szczególnych formalności, poza wydaniem dokumentu akcji ich nowemu nabywcy. Natomiast przeniesienie własności akcji imiennych wymaga dodatkowo pisemnego oświadcze­nia na samej akcji, bądź w dołączonym dokumencie.

Dodatkową różnicę między tymi akcjami stanowi możliwość nabycia akcji imiennych przed dokonaniem pełnej wpłaty ich wartości emisyjnej, podczas gdy akcje na okaziciela są wy­dawane wyłącznie po dokonaniu pełnej wpłaty. Akcje na okaziciela mogą być pokrywane etapami, jednakże wówczas w celu udokumentowania wcześniejszych częściowych wpłat, akcjonariusz otrzymuje imienne świadectwo tymczasowe.

Podział na akcje zwykle i akcje uprzywilejowane związany jest z pewnymi szczególnymi uprawnieniami, wychodzącymi poza zakres akcji zwykłych a przynależnych tym drugim. Ilość tych akcji oraz prawa z nich wynikające muszą być szczegółowo określone w statucie spółki. Uprzy­wilejowanie może dotyczyć zarówno praw majątkowych jak i niemajątkowych. Prawa majątkowe to prawa do podwyższonej dywidendy i do poboru dywidendy za lata, w których nie była wypłacana oraz przywilej otrzymania przed innymi spłat z podziału majątku spółki w procesie likwidacyjnym. Prawa niemajątkowe to przede wszystkim przywilej co do głosu, zgodnie z którym akcja uprzywilejowana może posiadać nawet 5 głosów.

Sposób pokrycia akcji determinuje ich podział na: akcje gotówkowe oraz aportowe. Pierwsze z nich finansowane są w całości gotówka, drugie wkładami niepieniężnymi (apo­rtami).

Osobną grupę stanowią akcje założycielskie, które są wydawane założycielom celem wynagrodzenia zasług oddanych podczas tworzenia spółki. Są one imienne i dają prawo uczestniczenia w zysku spółki, po odliczeniu na rzecz akcjo­nariuszy ustalonej statutowo minimalnej dywidendy.

Kolejną grupą akcji są akcje użytkowe, wydawane w zamian za akcje umorzone, dające w zasadzie takie same prawa jak akcje zwykle, z tym że nie posiadają wartości nominalnej, a co za tym idzie praw z niej wynikających (stąd częste nazywanie tych akcji jako “upośledzonych”).